Uit het water van de Utrechtse Kromme Nieuwegracht doemt een duikhelm op. Onder het gebrom van de pomp die hem via een slang van lucht voorziet, haalt de duiker met trage bewegingen een stuk bakstenen muur uit het grachtwater.
“Verderop hebben we onder water twee verstevigingen moeten aanleggen”, zegt collega-duiker Danny van Schaijk, die op de kade een oogje in het zeil houdt. Hij wijst met de punt van zijn leren werklaars naar het stuk muur dat uit het water kwam en naar een verzakking op de kade. “Hier zal ook een versteviging nodig zijn, lijkt me.”
De duikers zijn onderdeel van een grootschalig renovatieproject aan de Utrechtse grachten. Ze speuren de meest acute problemen op en zorgen met hun restauraties dat er geen ongelukken gebeuren. Maar terwijl de duikers in het koude water liggen, is de rest van de renovatie stilgevallen. De oorzaak: de kosten voor het herstel blijven maar oplopen. Aanvankelijk stond het herstel van de middeleeuwse grachten voor 35,6 miljoen euro in de boeken, inmiddels kost het project al 67,6 miljoen euro.
Van dat geld is al ruim 80 procent uitgegeven, terwijl slechts twee derde van het werk voltooid is. Na de Uithoflijn lijken de grachten nu het nieuwe hoofdpijndossier van Utrecht te worden dat miljoenen slurpt. In november besloot de gemeenteraad het project tijdelijk stil te leggen. Donderdag sprak de raadscommissie stad en ruimte over hoe het verder moet met de renovatie en wat er eerder allemaal is misgegaan.
Complexer dan Amsterdam of Leiden
Het Utrechtse grachtenstelsel is in de twaalfde eeuw aangelegd als ingenieus havencomplex. Om de werven langs de grachten te verbinden met de meters hoger gelegen straat en de grachtenpanden, begonnen handelaren tunnels te graven van de kelders van hun panden naar die werven. Zo ontstond een wirwar aan werfkelders en gangen, die uniek is in de wereld. De kelders waren in de Middeleeuwen een ideale oplossing om minder te hoeven sjouwen met de handelswaar. Maar eeuwen later zorgen ze voor extra kopzorgen tijdens het renovatieproject.
“Het Utrechtse grachtenstelsel, met de werven, werfkelders, werfmuren en alle andere onderdelen als bruggen, trappen en hekken, is een veel complexer geheel dan de grachten in Amsterdam of Leiden”, zegt René de Kam, conservator stadsgeschiedenis bij het Centraal Museum. “Daardoor is het ook veel meer werk om het goed te onderhouden.”
In 2006 blijkt dat de funderingen van de muren van de grachten en werfkelders er slecht aan toe zijn. De muren zijn gebouwd op houten palen die na eeuwen onder water aangetast zijn door schimmel en verrotting. De renovatie start in 2010 en begint voorspoedig. Maar in 2017 ontstaan er steeds meer problemen, vooral op de Kromme Nieuwegracht. Een scheur in een kelder blijkt daar zo groot dat het monumentale stadspaleis Paushuize dreigt te verzakken.
Vernietigend rapport
De renovatie blijkt veel ingewikkelder dan gedacht. In mei 2019 komt adviesbureau Antea Group met een vernietigend rapport. “Ten opzichte van de oorspronkelijke planning en raming is het project meer dan vier jaar uitgelopen en is het budget met meer dan 30 miljoen euro verhoogd”, schrijven de onderzoekers. Ze benoemen drie oorzaken: de gemeente heeft stelselmatig onderschat hoe complex de renovatie is, het management van het project is niet op orde en de gemeente leert niet van de fouten die tijdens de renovatie gemaakt worden.
Het rapport slaat in als een bom. De kans op nog meer extra kosten is groot en het management moet helemaal anders ingericht worden. Dus stellen de ambtenaren voor om tot 2021 te schrijven aan een nieuw plan van aanpak. In de tussentijd ligt vrijwel al het werk stil. Alleen op de delen van de werven waar de gemeente niet meer onder contracten met aannemers uit kan, wordt het werk afgemaakt.
Als dat af is, zullen alleen Van Schaijk en zijn collega’s zich nog met de grachten bezighouden. Want zolang de renovatie van het eeuwenoude havencomplex niet voltooid is, zullen er waarschijnlijk verzakkingen en scheuren ontdekt worden. En dus zal het gebrom van de luchtpomp nog wel even klinken en zullen de duikers meer stukken muur tussen de fietswrakken en winkelwagentjes uit de gracht vissen.
Lees het volledige Nieuwsbericht gepubliceerd door:
